Hypogeum Ħal-Saflieni. Najbardziej tajemnicza budowla Malty

W poprzednim wpisie wspominałam, że na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO znajdują się tylko 4 obiekty z Malty. Jednym z nich jest Hypogeum Ħal-Saflieni, czyli podziemna budowla w mieście Paola, która mogła pełnić rolę sanktuarium i nekropolii. Do dziś archeolodzy nie są pewni, kim mogli być jej budowniczowie i w jakim dokładnie celu ją stworzyli. W czasie muzealnej prezentacji multimedialnej pojawiają się nawet hipotezy o… kosmitach.

 

Hypogeum (z greki – „pod ziemią”) to kompleks obejmujący 500 m kw. i składający się z trzech podziemnych poziomów. Na każdym z nich znajdują się korytarze, wielkie aule i komory wykute w piaskowcu. Najstarszy (3600-3000 lat p.n.e.) jest poziom górny, następnie środkowy (3000-2500), a najmłodszy – dolny (3000-2500). Z obecnych badań wynika, że na samej górze urządzono komory pogrzebowe. Dotychczas odnaleziono tu 7 tysięcy szkieletów.

Poziom środkowy, położony 10,6 m pod poziomem ulicy, jest najobszerniejszy. Był najprawdopodobniej strefą kultu, na co wskazują tutejsze pomieszczenia. Znajduje się tu komora zwana „Holy of Holiest” („święty z najświętszych”), w której odkryto figurkę tzw. Śpiącej Wenus. Kolejne ważne pomieszczenie to komora wyroczni przyozdobiona na suficie czerwonymi malunkami stworzonymi z pomocą ochry. Na całym poziomie drugim znajdziemy miejsca, które zostały udekorowane na czerwono. Niestety ze względu na niekorzystny mikroklimat stają się coraz mniej widoczne.

 

W Muzeum Archeologicznym można zobaczyć najsłynniejszą rzeźbę pochodzącą z Hypogeum Ħal-Saflieni. To postać leżącej kobiety w sukni do kostek zwana Śpiącą Wenus. Wybudzono ją ze snu w 1902 roku, kiedy kompleks przypadkowo odkryto.

 

Komora “Holy of Holiest” to najbardziej wykończone pomieszczenie ze wszystkich w Hypogeum.

 

Historia Hypogeum Ħal-Saflieni

Podziemna budowla dość długo czekała na odkrycie. Doszło do tego zupełnie przypadkiem w 1902 roku w czasie prac budowalnych. W tym miejscu dom, który po sensacyjnym znalezisku trzeba było rozebrać. Już po sześciu latach zagadkowe wnętrza udostępniono mieszkańcom i zwiedzającym, z czego ochoczo i bezrefleksyjnie korzystano. To doprowadziło do bardzo szybkich negatywnych zmian tutejszego mikroklimatu i dewastacji rysunków z ochry.

Przez wiele lat Hypogeum Ħal-Saflieni służyło jako miejsce do zabaw dla dzieci, przechowywania zwierząt, a w czasie II wojny światowej używano go jako bunkra. W końcu ktoś poszedł po rozum do głowy i wydał decyzję o zamknięciu zabytku. Do środka na kilkadziesiąt lat wkroczyli archeolodzy, którzy zaczęli zabezpieczać poszczególne artefakty (figurki, ceramikę, ozdoby) i pomieszczenia. Po ponownym udostępnieniu Hypogeum, wprowadzono bardzo restrykcyjne zasady dla zwiedzających. Wszystko po to, aby zachować jak najdłużej bezcenne wnętrza. Dlatego dziś z 500 m kw. zwiedza się zaledwie niewielką część kompleksu, na dodatek wyłącznie pod okiem przewodnika. Poszczególne pomieszczenia i korytarze oświetla się tylko na chwilę.

 

Schody prowadzące w dół

 

Malunki z ochry

 

Nisze pogrzebowe na środkowym poziomie

 

Ekskluzywne podziemia

To wszystko sprawia, że Hypogeum Ħal-Saflieni to jeden z najbardziej ekskluzywnych zabytków na świecie. Codziennie może go odwiedzić zaledwie 80 osób. Ja zwiedzałam w grupie sześcioosobowej, zaś limit wynosi 10 zwiedzających w czasie jednej tury. Przed pandemią, w okresie wakacyjnym, rezerwacji należało dokonywać nawet 2-3 miesiące wcześniej, a standardem było kilkutygodniowe wyprzedzenie. Tę niewielką liczbę odwiedzających organizacja Malta Heritage odbija sobie ceną, gdyż wstęp do niedawna kosztował zawrotne 35 €. Jak poinformował mnie czytelnik, w 2024 roku cena spadła do 20 €, jeśli bilet kupujemy online kilka tygodni wcześniej (później są wyprzedane).

Zwiedzanie obejmuje wycieczkę po podziemiach trwającą pół godziny oraz 15-minutową prezentację multimedialną. Na miejscu nie można robić zdjęć (i jest to restrykcyjnie przestrzegane), więc ja dodatkowo zainwestowałam w 5 pocztówek obrazujących wnętrza (2 €).

Gdy wcześniej trafiałam na blogowe opisy Hypogeum, sprowadzały się one do referowania opisów zaczerpniętych z Wikipedii lub przewodników. Miałam nieodparte wrażenie, że to miejsce nie było przez żadnego z autorów odwiedzone. Stronili od przekazania jakichkolwiek wrażeń z wizyty. Czyżby odstraszała ich cena przewyższająca chociażby odwiedziny dużo bardziej znanego Koloseum (16 € łącznie z Forum Romanum i Palatynem)? Jeśli ciekawi Was, czy warto wydać tyle pieniędzy, to odpowiadam. Moim zdaniem warto. Jest to unikalne doświadczenie i nie znam drugiego tego typu miejsca. Ale należy mieć na uwadze, że obszar, jak i sam sposób zwiedzania, są bardzo ograniczone.

 

Niepozorne wejście do największego zabytku Malty

Lipiec 2021 r.