Persepolis. Starożytna stolica perskiego imperium |

Gdy spytamy kogokolwiek o symbol Iranu, najpewniej wskaże właśnie Persepolis. Miasto na równi mityczne, jak i przykryte kurzem historii. Rozpalające wyobraźnię i zaświadczające o dawnej potędze Persów, a z drugiej strony uważane za składowisko kamieni i gruzów. Dla mnie to był punkt obowiązkowy w czasie podróży po Iranie i nawet wstępnie planowałam spędzić w nim urodziny.

Jednak by dotrzeć do Persepolis na czas, musiałabym gnać na łeb, na szyję. Ostatecznie urodziny spędziłam w Isfahan, a do dawnej stolicy Persów trafiłam 8 dni później. O tym, w jakim stanie się zachowała, za dużo nie czytałam. Nie oglądałam też niemal żadnych zdjęć. Dochodziły do mnie głosy, że to ruiny jak każde inne – nie ma tam prawie nic, ale zobaczyć warto, bo przecież to takie ważne i słynne miejsce. W mojej głowie ułożyłam sobie mniej więcej taki obraz: jakieś pojedyncze stojące kolumny, szczątki murów, musi być zachowana rzeźba gryfa, bo widziałam ją kiedyś na zdjęciu. A wszystko znajduje się na pustyni, na płaskim terenie. Moje wyobrażenie całkowicie odbiegało od rzeczywistości.

Historia Persepolis

Persepolis – drugą stolicę Persji, założył Dariusz I Wielki, dawny dowódca gwardii królewskiej, który do władzy doszedł w wyniku przewrotu wojskowego. W baaardzo dalekiej linii łączyły go więzy krwi z poprzednim władcą, Cyrusem II, ale w praktyce był kimś zupełnie z zewnątrz. Na kartach historii Dariusz zapisał się jako najwybitniejszy i najpotężniejszy władca Persji. Do jego licznych innowacji, jakbyśmy to powiedzieli dzisiejszym językiem, należało wprowadzenie jednolitego systemu podatkowego, stworzenie systemu banków prywatnych i budowa dróg kamiennych. Najdłuższa miała długość 2863 km i ciągnęła się od Zatoki Perskiej aż po Morze Śródziemne.

Persepolis wykuto na platformie u stóp Góry Miłosierdzia (Kuh-e Rahmat), co zabrało 120 lat. Składało się przede wszystkim z pałaców i świątyń – zespół pałacowy zajmował powierzchnię trzykrotnie większą od Akropolu. Co więcej, miasto miało nawet kanalizację i bieżącą wodę. W 500 roku p.n.e.! Przez 50 lat służyło głównie jako centrum uroczystości religijnych i państwowych, w tym święta Nouruz w równonoc wiosenną 21 marca.

Jak to się stało, że stolica wielkiego imperium została unicestwiona? Było to przypieczętowanie podboju królestwa Achemenidów przez Aleksandra Macedońskiego. Wcześniej odbił Babilon, a mieszkańcy witali go z otwartymi ramionami. Inaczej było w Persepolis – ludność schroniła się w domach przed barbarzyńcami, którzy w szale chciwości i destrukcji zaczęli grabieże i mordy. Wielka stolica zaledwie po całym dniu i nocy stała się wymarłym miastem. Po jakimś czasie król Macedonii dla powstrzymania narastającej fali perskiego patriotyzmu wydał rozkaz podpalenia Persepolis. Bynajmniej nie był to akt zemsty za wcześniejsze spalenie ateńskiego Akropolu przez Kserksesa. Wszak Aleksander nie miał z Ateńczykami nic wspólnego.

Swoje zrobiły też liczne trzęsienia ziemi na tych terenach. Tym sposobem Persepolis dokonało żywota. Odkopał je dopiero w latach 30. XX wieku niemiecki archeolog. W 1979 roku zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Data to nieprzypadkowa – tuż po rewolucji islamskiej. Korpus Strażników Rewolucji okrążył już ruiny wraz z buldożerami i był gotowy raz na zawsze położyć kres perskiemu, starożytnemu dziedzictwu.

Wizyta w Persepolis

Persepolis, wbrew moim wyobrażeniom, nie jest położone na pustyni, lecz na wzniesieniu. Z tyłu mamy góry, w których wykuto dwa grobowce, ale Dariusz I Wielki spoczął w pobliskim Nekropolis. Okolica jest zielona, rośnie nawet las. Ponad 2500 lat temu, kiedy miasto powstawało, tereny te były jeszcze bardziej zielone i zdobiły je piękne ogrody. Jednak ze względu na postępujące pustynnienie Iranu obecnie nie ma po nich śladu, choć wśród ruin wciąż trafimy na kępki trawy.

A co jeśli chodzi o same zabytki? Mamy pojedyncze kolumny – w Persepolis wybudowano siedem pałaców, a w najbardziej okazałym Pałacu Apadana znajdowała się sala zwana salą 100 kolumn z kolumnami wysokości osiemnastu metrów. Szczątki murów też są, a i zachowały się schody prowadzące do części pałacowej. Po prawej stronie dla Persów, po lewej dla obcokrajowców, w tym dla oficjalnych delegacji. Schody to niezwykłe, bowiem stopnie są bardzo niskie i nie do końca wiadomo, dlaczego. Czy po to, aby łatwo było wchodzić po nim zwierzętom, np. koniom, czy raczej po to, aby droga do władcy była jak najdłuższa i w powolnym, nobliwym tempie.

Teren Persepolis wydaje się mały, ale jak człowiek chce wszystko skrupulatnie obejrzeć i podumać nad tym, co widzi, wychodzą ponad dwie godziny zwiedzania. Po wspięciu się na górę, do części z grobowcami – sztuka niełatwa, gdy grzeje słońce, a kobiety są w chuście i pełnym ubiorze – rozciąga się znakomity widok na cały kompleks. I od razu w oczy rzuca się ogromny teren dawnego skarbca. Persepolis swego czasu było uważane za najbogatsze miasto pod słońcem. Zgodnie ze świadectwem Plutarcha Aleksander Wielki potrzebował 10 tysięcy mułów i 3 tysiące wielbłądów, by wywieźć łupy do Indii! Majątek rozdzielono między jego generałów.

Reliefy – świadectwa historii

Ale co tam schody, kolumny i mury. Byłam w szoku, ile zachowało się reliefów i w jak doskonałym są stanie. Jest nawet kilka symboli zaratustriańskich na budowlach, dzięki czemu wiemy dziś, jaką religię wyznawał Dariusz. Reliefy to doskonały obraz epoki, pokazujący, jak wielkim imperium była kiedyś Persja. Dariusz I Wielki rządził wieloma nacjami – od Czarnej Afryki, poprzez Egipt, Turcję, Mezopotamię, Azerbejdżan i Armenię, a na Afganistanie kończąc. Jeden z reliefów przedstawia pochód z darami. W czasie święta Noruz do Persepolis przybywało 27 narodów, by oddać cześć władcy. Afgańczycy jako najbiedniejsi idą boso i ofiarowują królowi osła. Niestety przez tysiąclecia w tym temacie nic się nie zmieniło.

Najczęściej pojawiającym się motywem jest lew – symbol słońca, i byk – symbol zimy. Możemy go znaleźć w 24 miejscach. Lew wypycha byka, by przegonić zimę i dać sygnał wiośnie. Mamy też tulipany – symbol przyjaźni, oraz cyprysy oznaczające wolność. Reliefy znajdujące się na górze są bardziej zniszczone niż te przy ziemi, których aż tak bardzo nie strawił pożar. Brama wejściowa jest ozdobiona reliefami przedstawiającymi zwierzę z twarzą człowieka – króla, który miał chronić miasto. Reliefy z wojownikami na Pałacu Dariusza to Persowie, bowiem sam Dariusz był Persem i nie ufał Medom. Skąd wiemy, że to Persowie? Bo mają krótkie brody. Ludzie są przedstawiani w różnych strojach i z różnymi brodami, by łatwo można było określić, z jakiego kraju przybyli.

Nekropolis – miasto umarłych

5 km od Persepolis znajduje się miejsce pochówku Dariusza I Wielkiego, Dariusza II, Kserksesa I i Artakserksesa I. Zgodnie z tradycją zaratustriańską, która zakazuje palenia i zakopywania zwłok, aby nie zbezcześcić świętych żywiołów wody, ognia i ziemi, należało je zostawić sępom do oczyszczenia aż do kości. Stąd ciała pozostawiano na specjalnych postumentach umieszczonych wysoko nad ziemią – czasem na wielkiej górze, tzw. wieży milczenia, a w przypadku władców – w specjalnie wykutych, otwartych grobowcach.

Miejsca pochówku zaczęto przygotowywać już w momencie, kiedy król dopiero wstąpił na tron. Dzięki temu były już gotowe za jego życia. Wykute w skale grobowce z Nekropolis są zdobione z czterech stron – na górze, na dole, po prawej i po lewej stronie. W Persepolis płaskorzeźby znajdziemy tylko po trzech stronach, bez ozdób w części dolnej.